معرفی ساز مقامی

آتش در کمپ
آتش کمتر
2019-12-20

معرفی ساز مقامی

ساز مقامی تنبور

تنبور، نوای زاگرس

ایران سرزمینی است که تنوع در هر زمینه‌ای، از ویژگی‌های اصلی آن به‌شمار می‌رود و این تنوع در گویش، در آداب، در آیین و رسوم، در هنر و خرده‌فرهنگ‌ها و در توانایی‌های این مرز و بوم پراکنده شده است. اگر به حوزه فرهنگ و هنر اشاره کنیم، هر اقلیم و هر دیاری در این پهناور از توانایی‌های خود، ویژگی برجسته‌اش را به سایر نقاط معرفی می‌کند.

و اگر هم به زیرشاخه‌ای از حوزه فرهنگ و هنر یعنی موسیقی اشاره کنیم، تنوع و گستردگی آن را در ایران زمین به فراوانی مشاهده می‌کنیم. سازهای موسیقی به نوعی بیانگر فرهنگ و هویت هر قوم و منطقه است و در این روزگارِ چالشِ هویت، موسیقی، نقش به‌سزایی را می‌تواند داشته باشد. آذری‌ها در شمال غرب تار و خراسانیان در شمال شرق دوتار و لرها در جنوب غربی کمانچه و بلوچ‌ها در جنوب شرق قیچک و کوردها در کوردستان هم دف را به نام خود ثبت می‌کنند و دیگر اقوام و دیگر سازها هم. و اما تنبور...

 
تنبور

سازی که از سال‌های خیلی دور نواخته می‌شده و با اینکه باتوجه به برخی اسناد تاریخی اکتشافی از تمدن‌های کهن، یکی از قدیمی‌ترین سازها به شمار می‌رود، فقط در دهه اخیر کمی شناخته شده است. سنگ برجسته‌ای از زمان پیش از اسلام در ایلام قدیم به دست آمده که به حدود سه هزار سال پیش برمی‌گردد.

در این سنگ برجسته شخصی در حال نواختن ساز است. به گفته کارشناسان فن، آن ساز که در آن سنگ برجسته نواخته شده است به تنبور نزدیک است.

خاستگاه ساز تنبور نواحی غربی ایران، بیشتر در استان‌های کرمانشاه و لرستان شناخته شده است. صحنه، کنگاور، کرمانشاه، کوهدشت، دلفان، و... و همچنین برخی شهرستان‌های استان کردستان و آذربایجان غربی، شهرهایی هستند که نوای تنبور از دیرباز در آنها طنین‌انداز بوده و هست. به مدد عشق و علاقه این نواحی به تنبور و الهام بخش بودن آن، از سینه‌ای به سینه‌ای و از نسلی به نسلی دیگر، این ساز همچنان استوار نواخته می‌شود.

تنبور در این میان مظلوم مانده و حتی در درون مرزها نیز شناخت درخوری نیافته است. سازی مقامی که نواها و نواخته‌ و مقام‌هایش پر است از راز و رمز و احساس.

در ادامه این مقال اندکی به معرفی تنبور می‌پردازیم.

آشنایی با ساختمان تنبور

تنبور از میان چهار دسته اصلی سازها که شامل سازهای «زهی»، «بادی»، «آرشه‌ای» و «کوبه‌ای» می‌شود، در دسته‌ سازهای زهی قرار می‌گیرد. این ساز دارای دو قسمت اصلی کاسه و دسته است. اجزای دیگر آن، علاوه بر کاسه و دسته، صفحه، خرک، شیطانک (یا خرک بالا)، سیم، سیم‌گیر، گوشی و پرده‌ها هستند.

چوب کاسه تنبور از درخت توت ساخته می شود و دسته آن هم از چوب گردو است. البته برای تزیین از چوب‌های دیگری مانند شمشاد یا عناب و یا آبنوس هم استفاده می‌کنند. هرچه چوب مورد استفاده کهن‌تر باشد، برای ساخت ساز و در نهایت صدای آن بهتر است. چوب‌های مناطق گرمسیری یا کوهستانی برای اینکار مناسبند.

ساز تنبور به دو صورت ساخته می‌شود؛ یک، به صورت کشکولی یا کاسه‌ای که کاسه آن یک تکه است و نوع دیگری هم به صورت ترکه‌ای یا چمنی که کاسه آن تکه تکه است. امروزه بیشتر سازها را ترکه‌ای می‌سازند.

در میان سازهای زهی شباهت ظاهری تنبور به سه‌تار بسیار زیاد است البته سه‌تار از بطن تنبور به‌وجود آمده است. تفاوت‌های اصلی این دو ساز این است که تنبور دسته‌اش کوتاه‌تر و کاسه‌اش بزرگ‌تر از سه تار است. پرده‌بندی تنبور چهارده‌تایی یا سیزده‌تایی و سه‌تار بیست‌وپنج‌تایی است. فواصل تنبور نیم پرده است و سه تار دارای ربع‌پرده است. سه تار چهار سیم دارد و تنبور سه سیم.

ساختمان

از لحاظ عناوین
ساختمان سه تار و تنبور
مشابه است
«بانگ گردش‌های چرخ است اینکه خلق // می‌نوازندش به تنبور و به حلق»
مولانا
نوشته: حامد الماسی
تصویر دوم اختصاصی است

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.